07 мая 2010 г.
Пирĕн районти музейра Шăхасанта пурăнакан Роза Серова пулчĕ. Хăй вăл 1939 çулта Шăхаль ялĕнче çуралнă. Ялти шкултан вĕренсе тухсан Хусанти медицина институтне çул тытнă. Канаш районĕнчи Шăхасанти тĕп больницăра 49 çул физиотерапи уйрăмĕн заведующийĕнче ĕçленĕ. Музее вăл хăйĕн ашшĕн докуменчĕсене, Тăван çĕршывăн аслă вăрçинче фронтран янă çырăвĕсене илсе килнĕ.
Роза Ивановнан ашшĕ - Иван Зайцев - пирĕн районшăн паллă çын пулнă. Вăл Шăхальте çуралнă. Ачалăхĕ лăпкă пулман: пĕрремĕш тĕнче тата граждан вăрçине пула юхăннă хуçалăх, выçăллă-тутăллă пурнăç... Пиччĕшĕ, Александр, вун тăваттăрах ялти пуян патĕнче ĕçленĕ. Каярах пĕрремĕш тĕнче вăрçинчен аманса таврăннăскере граждан вăрçине илсе кайнă, унта вăл ĕмĕрлĕхе куçне хупнă. Никон ятлă пиччĕшне выçлăхран çăлса хăварас тесе Çĕпĕре ăсатаççĕ.
Ивана ас тăвакан çынсем каланă тăрăх, вăл тÿрĕ кăмăллă, нумай пĕлме юратакан каччă пулнă. Çавăнпа ĕнтĕ çемьери йывăрлăха пăхмасăрах шкулта вĕренме тытăнать. Унăн аса илĕвĕнчен: «Çĕршывра выçлăх алхаснă вăхăтра, граждан вăрçи пынă тапхăрта вĕрентĕм. Эпир 70 ача вĕренме пуçларăмăр. Шкул пĕтернĕ май пиллĕкĕн çеç юлтăмăр. Темĕнле йывăр пулсан та вĕренме пăрахмарăм».
И.Зайцева 1929 çулта Шăхаль ял Совет ĕçтăвкомĕн секретарĕ пулма суйласа лартаççĕ. Вăл район хаçачĕпе те тачă çыхăну тытнă. 1939 çулта ăна республикăри ĕç ялкорсен 5-мĕш съездне кайма делегата суйланă. КПСС обкомĕн парти архивĕн справки çирĕплетнĕ тăрăх, Иван Филиппович хăйĕн вăрçăчченхи пурнăçне парти тата совет органĕсен ĕçĕпе çыхăнтарнă. Шупашкарти коммунизмла ял хуçалăхĕн аслă шкулĕнче пĕлÿ пухнăскерне 1939 çулта ВКП(б) Вăрмар райкомĕн инструкторĕ пулма уйăрса лартаççĕ. Вăрçă пуçлансанах запасри кĕçĕн политрук И.Зайцев Тăван çĕршыва хÿтĕлеме тухса каять. Шупашкарта политработниксем хатĕрлекен кĕске вăхăтлăх курсра вĕреннĕ хыççăн ăна Улатăрти запасри полка куçараççĕ. Унтан арăмĕ патне Мускава ярасси пирки çыру ярать. А.Зайцева арăмĕ, юратнă упăшкине курса юлас тесе, Канаш станцине çитме шухăшлать. Чунĕ сиснĕ пулĕ юлашки хут тĕл пуласса. Вăрçă тухиччен икĕ эрне маларах çуралнă алăри Светлана хĕрĕпе Канаш станцийĕнче Улатăртан килекен пуйăса кĕтсе илет вăл. Анна Зайцева аса илнинчен: «Иванпа тĕл пултăмăр, калаçрăмăр. Унтан алăри ачана илчĕ те ачашларĕ: «Пĕчĕкçĕ пепкеçĕм», - терĕ, татах тем каласшăнччĕ - куçĕ шывланчĕ. Калаймарĕ ăшĕнчи сăмахĕсене, Светланăна чуп туса илчĕ... Акă, уйрăлмалли вăхăт та çитрĕ. Куç вĕри куççульпе тулса ларчĕ. Иван вакуна васкарĕ. Эшелон тапранса кайрĕ. Пуйăс куçран çухаличченех мăшăрăм алă сулса сыв пуллашрĕ...»
Пулас фронтовик Мускавра нумай вăхăт чарăнса тăман. Кĕçех çар эшелонĕ хĕвеланăç енне çул тытнă. И.Зайцева 24-мĕш çарăн пĕр стрелковăй чаçне рота политрукĕ пулма çирĕплетнĕ.
Фашистсем 1941 çулхи июлĕн 18-мĕшĕнче Смоленск çывăхĕнчи Ельня хули патне çитнĕ. Çак район стратеги тĕлĕшĕнчен пĕлтерĕшлĕ пулнă, мĕншĕн тесен унти плацдарма нимĕçсем тытса илес пулсан, вĕсемшĕн Мускавалла çул уçăлнă пулĕччĕ. Кунта 24-мĕш çар подразделенийĕсем оборона тытнă. И.Зайцев политрук çулăмлă та витĕмлĕ сăмахсемпе боецсене паттăррăн çапăçма хавхалантараса пынă, пĕр хут çеç мар вĕсене атакăна çĕкленĕ. Сентябрĕн 6-мĕшĕнче Ельня хулине ирĕке кăларнă.
Кĕçех Анна Сергеевна Зайцева патне вăрçăн хăрушă хыпарĕ çитнĕ: «Сирĕн мăшăр, И.Ф.Зайцев кĕçĕн политрук, Тăван çĕршывшăн çапăçса 1941 çулхи сентябрĕн 29-мĕшĕнче паттăрсен вилĕмĕпе вилнĕ...»
Политрукăн ачисем ашшĕн вил тăприне чылай вăхăт хушши шыранă. Ăна Смоленск облаçĕнчи Ельня районĕнчи Лукьяново ялĕ çывăхне пытарнă. Вăрçă хыççăн вилнисен ÿчĕсене Ельняри тăванла масара куçарнă. Нумай çул иртсен Роза Серова ачисемпе тата Светлана йăмăкĕпе ашшĕн вил тăприне кайса курнă, чĕрĕ чечек çыххи хунă... Шăхальсем хăйсен паттăр ентешĕн сăнарне чĕрере упраççĕ.